28th Dec. 2019
शनिवारी संध्याकाळी, ‘मुक्तांगण पुनर्वसनच्या पाठपुरावा ( Muktangan rehabilitation follow-up centre) केंद्रात, नासिक येथे चर्चा करण्यासाठी निमंत्रण होते. अमर ने, जो मुक्तांगण येथे समुपदेशक या नात्याने कार्यरत आहे, सांगितल्यानुसार ५.३० ला पोचलो. तोही तेव्हाच तेथे पोचला. मुख्य कार्यक्रम सुरु होण्यास अजून थोडा अवधी होता. वेळेच्या आधी अनेक मुक्तांगण मित्र आणि त्यांच्या सहचारिणी तिथे जमलेल्या होत्या (व्यसनामुळे मुक्तांगण मधून जे उपचार घेतात किंवा उपचार घेत होते त्यांना मुक्तांगण मित्र असे म्हणतात आणि मुक्तांगण मित्रांच्या जोडीदाराला “सहचारिणी” असे संबोधतात).
काही मुक्तांगण मित्रांमध्ये अगदी सहज संवाद चालू होता. त्यापैकी एक जण “पुण्यातील शिवाजीनगर ऐवजी बदललेले नवीन ठिकाण आणि तिथून नासिकला येताना कशी धावपळ झाली (रात्रीची बस, फोने ची बॅटरी गेलेली, रिक्षा नसणे इ.) ते दुसऱ्या एका मुक्तांगण मित्राला सांगत होता. सगळं एकून घेऊन हा दुसरा मित्र (senior) अगदी सहजतेने म्हणाला: अरे चांगलं झालं कि, तुला त्या निमित्ताने ‘अणुबॉम्ब’ मिळाला ना!! मी प्रश्नार्थक नजरेने बघितलं- तर ते म्हणाले “अहो सर, ह्याला पेशन्स शिकायला मिळाले ना. अणुबॉम्ब म्हणजे पेशन्स. जीवनात तेच तर खरे महत्वाचे आहे.”
मनात विचार आला:- किती मार्मिक आणि अगदी सहज बोलून गेले. संयमासारखा दुसरा सोबती नाही. संयम असेल तिथे नियमन येते आणि त्याचेच पुढे सुरेख अशा नियोजनात रूपांतर होते.
कार्यक्रम सुरु झाला. साधारण उपस्थिती २५-३० ची होती. एका ज्येष्ठ मुक्तांगण मित्रांनी सरत्या वर्षाला निरोप देताना ‘आपण आपल्यातील विकार आणि व्यसनालाहि “सायोनारा” (bye bye)करू’ असे म्हणत बासरीवर अगदी सुरेल “सायोनारा” गीत सादर केले.
अमरने सुरवातीला काही जणांना “आपले नाव सांगा आणि त्याचा अर्थ किंवा तुमच्या नावातले तुम्हाला काय आवडते हे सांगा” असे म्हणून सुरवात केली. पट्ठ्याने सुरवात माझ्याच पासून केली!! आणि मग मी मुक्तांगण मित्र आणि त्यांच्या सहचारिणींशी चर्चा करायला सुरवात केली. आपला दृष्टिकोन, प्रतिकूल परिस्थितीतील जमेची/ सकारात्मक बाजू आणि सामाजिक आधार ह्या तीन मुद्यांवर काही activities च्या माध्यमातून चर्चा केली. त्यानंतर अमर ने relaxation चा सराव करवून घेतला.
शेवटच्या टप्यात “सोब्राईटी बर्थडे” साजरा केला. सोब्राईटी बर्थडे म्हणजे व्यसनाच्या विळख्यातून बाहेर पडून ज्यांना त्या दिवशी किंवा त्या महिन्यात १ वर्ष/ ५ वर्ष / १० वर्ष झाली अशांचा कौतुक म्हणून बर्थडे
साजरा केला जातो. त्या मुक्तांगण मित्रासोबत त्यांच्या सहचारिणींच देखील कौतुक होते आणि ते दोघे थोडक्यात आपले मनोगत व्यक्त करतात. (social reward and recognition/appreciation is important). मुक्तांगण मधून बाहेर पडल्यावर व्यसनापासून कसा लांब राहिलो..मनावर कसा संयम ठेवला..कुटुंबीयांची कशी साथ मिळाली..इत्यादी गोष्टी ते शेयर करतात.
एका मुक्तांगण मित्राची प्रतिक्रिया फार जाणवली. “आजच्या चर्चेतून आपल्याला जर आपल्या विचारांची जाणीव झाली आणि त्यातून जर आपला स्वभाव बदलला तर तो खऱ्या अर्थाने सोब्राईटी बर्थडे होईल” ही प्रतिक्रिया खूप काही शिकवून गेली..देऊन गेली.
समारोप “मज टाळणे काय शक्य आहे ; आहे अशक्य काय, माझे मला कळाया दे बुद्धी देवराया” ह्या प्रार्थनेने झाली.
कार्यक्रमाच्या शेवटी सहचारिणी देखील एकत्र जमतात..एकमेकिंना समजून घेतात, माहितीची देवाण-घेवाण करतात. खरंच, सहचारिणींचा सहभाग किती महत्वाचा असतो हे इथे येऊन जाणवले. मुक्तांगण मित्रांमध्ये अवचट सरांची आणि नाडकर्णी सरांची शिकवण अगदी झळकत होती. परिस्थती कशीही असली तरी मनाचा निग्रह करून; व्यसनापासून दूर राहून, आनंदाने, आत्मविश्वासाने आणि तितक्याच समाधानाने जीवन जगणाऱ्या ह्या मुक्तांगण मित्रांचे विशेष कौतुक.
(ता. क. : अणुबॉम्ब पडल्यानंतर जर्मनीने केलेली प्रगती आपल्यासमोर आहेच. संयमाचा अणुबॉम्ब तुम्हा-आम्हाला सगळ्यांना मिळो आणि ती अधिक विकसित होवो हि सदिच्छा).
प्रा. तन्मय लक्ष्मीकांत जोशी (9890614667)
Tags: मनाचा अणुबॉम्ब: संयम